Zihinsel Engelli Çocuklarda Tuvalet Eğitimi
Çocuk gelişiminin en önemli parçalarından olan tuvalet becerisi sinirsel ve psikolojik olgunlaşma sonucu genellikle yaşamın ilk beş yılında öğrenilmektedir
l İlk iki yılda
l Tuvaleti geldiğinde bedensel hareketlerle tepki verir işaret veya sözlerle tuvaletinin geldiğini belli eder.
l Üç yaştan itibaren çocuk tuvaleti geldiğinde hemen yapmamayı beklemeyi başarır.
l Dört yaş boyunca pek çok çocuk gece kuru kalmaya başlar.
l Altı yaş civarı gerekli kaslar birbiriyle uyum içinde çalışmaya başlar. Çocuk tamamıyla bağımsız olarak tuvaletini yapabilmektedir.
l İlk iki yılda
l Tuvaleti geldiğinde bedensel hareketlerle tepki verir işaret veya sözlerle tuvaletinin geldiğini belli eder.
l Üç yaştan itibaren çocuk tuvaleti geldiğinde hemen yapmamayı beklemeyi başarır.
l Dört yaş boyunca pek çok çocuk gece kuru kalmaya başlar.
l Altı yaş civarı gerekli kaslar birbiriyle uyum içinde çalışmaya başlar. Çocuk tamamıyla bağımsız olarak tuvaletini yapabilmektedir
Pek çok çocukta tuvalet eğitimi sorunsuz geçer ve az bir destekle tuvalet becerilerini kazanır. Ancak engelli çocuk ve ailesi için tuvalet becerisinin öğrenilmesi genelde sorunlar içerir. Zihin engelli çocuğun tuvalet kontrolünün oluşması normal gelişim gösteren bir çocuktan oldukça yavaş ve geçtir. Bu nedenle orta ve ağır derecede zihin engelli çocukların ergenlik-yetişkinlik çağına kadar tuvalet becerilerini öğrenemedikleri görülebilmektedir .Ayrıca pek çok engel türünde duyusal bozukluklar, dikkat kas kontrolü algılama-anlama sorunları tuvalet becerilerinin öğretimini aksatan etkenlerdir.Zihin engelli çocuklar bu etken ve özelliklerinden dolayı özel eğitim yöntemleri olmadan tuvalet becerisini kazanamamaktadırlar.
Tuvalet eğitimi için ön koşullar nelerdir?
l Tuvalet kontrolünün kazandırılması için hazır oluşun merkezi sinir sisteminin olgunluğu ve kaslarla ilgili ve birbirine bağlı olan üç gerekli öğesi vardır.
1-Boşaltım örüntüsü oldukça sabit olmalıdır. Yani çiş ve kaka hareketleri gün boyu damlama da rasgele zamanlarda kaka yapmadan çok, belli günün belli zamanlarında meydana gelmelidir.
2-Öğrenci, en az bir saatlik aralarla kuru kalmalıdır.
3-Ağır derecede zihinsel özürlü çocukların tuvalet öğretimine alınabilmesi için, çoğunlukla 5 yaş veya daha üst yaşta olması önerilmektedir.
Bunun nedeni, zihinsel açıdan yetersiz bireyin takvim yaşıyla merkezi sinir sisteminin olgunlaşması arasındaki ilişkidir. Ancak yapılan araştırmalar, her zaman önerilen bir takvim yaşının doğru olmadığını ortaya çıkarmıştır. Daha küçük ya ağır derecede zihinsel özürlü çocuklara da tuvalet eğitimi kazandırılabilmiştir. Bu yüzden ön koşul olarak birinci ve ikinci maddeler yeterlidir.
Tuvalet kontrolünün kazanılmasını kolaylaştıran bazı beceriler
1-Öğrencinin tuvalete tek başına gidebilmesi.
2-Öğrencinin bağımsız olarak tuvaletini yapabilmesi için gerekli olan temel soyunma ve giyinme becerilerini öğrenmek için gereken el becerilerine sahip olması (Tutma, açma vb.).
3-Öğrencinin yüz ifadesi ya da duruşuyla tuvalet yapma gereksiniminde olduğunu göstermesi.
4-Öğrencinin ıslak ya da kirli olmaktan rahatsızlık duyup, hoşnutsuzluğunu belirtmesi.
5-Öğrencinin 3 ila 5 dakika arasında oturmuş vaziyette kalabilmesi.
6-Öğrencinin, basit yönergeleri yerine getiremese bile, anladığını gösterebilmesi.
7-Öğrencinin başkalarıyla ilişki kuramama, saldırganlık ve bunun gibi istenmeyen davranışının olmaması
Tuvalet Eğitiminde Kullanılan Yöntem ve Yaklaşımlar
Bağımsız tuvalet yapma becerilerinin kazandırılması için olumlu pekiştirme ve cezayı içeren davranışsal yaklaşımları uygulanmaktadır
Gündüz öğretimi; özel çocuğumuzun gün içerisinde uyanık olduğu zaman diliminde yapılan tuvalet eğitimidir.
Gündüz tuvalet öğretiminde temel olarak kullanılan iki yaklaşım vardır. Bunlar geleneksel tuvalet öğretimi yöntemi ve hızlı tuvalet öğretimi yöntemidir.Bu yaklaşımlardan ilki olan geleneksel tuvalet öğretim yöntemine öğretimsel plan ve kullanılacak pekiştireçlerin (ödüllerin) belirlenmesiyle başlanır. 7-15 gün süre ile çocuğun tuvalet yapma saatlerini belirlemek amacıyla kayıt tutulur.Geleneksel tuvalet öğretim yöntemi aynı zamanda kuruluk kontrolü ilgili davranışların öğretimi kaza yöntemini içerir.
Bağımsız tuvalet yapma becerilerinin kazandırılmasında geleneksel tuvalet öğretim yöntemi ile kullanılan uygulamalardan ilki kuruluk kontrolüdür.
Bu yöntem şu basamaklardan oluşur
l Basit cümle ve jestler (işaretler) kullanılarak çocuğa kuru olup olmadığı sorulur.
l Çamaşırın kuru olup olmadığına bakılır. Eğer çamaşır kuruysa çocuğa kuru olduğu bildirilir ve ödül verilir.
l Eğer çamaşır ıslaksa çocuğa ıslak olduğu bildirilir ve ödülden mahrum edilir.
l Diğer bir uygulama olan ilgili davranışların öğretilmesinde ise tuvalete oturma çamaşırını indirip çekme gibi bağımsız tuvalet yapma ile ilgili beceriler tuvalet yapma ile birlikte öğretilir.
Geleneksel tuvalet öğretim yöntemleri uygulamaları arasında bulunan kaza yöntemi çeşitli nedenlerle çocuğun altına yapmasıyla kaza oluşması durumlarında kullanılmaktadır.
Bu uygulamada temel olarak şunlar yer almaktadır:
l Kazayı takiben çocuğun çamaşırı değiştirilir ve çocukla iletişim sınırlı tutularak temizlenir.
l Ya da kaza fark edilir edilmez çocuğun çamaşırına bakması ve ıslaklığı hissetmesi sağlanır.
l Çocuk beş dakika kadar bu durumda bırakılır ve daha sonra temizlenir
GECE ÖĞRETİMİ:
Gece tuvalet öğretimine gündüz tuvalet yapma becerisini %75 ve daha fazla oranda kazanılmasından sonra başlanılır. Gece tuvalet öğretiminde gündüz tuvalet öğretimine benzer olarak geleneksel yöntem ve hızlı öğretim yöntemi uygulanır.
l Gece tuvalet kontrolünde şu basamaklar izlenir.
l • Çocuğa akşam verilen sıvıların miktarı azaltılır ve yatma zamanına 1,5-2 saat kaldıktan sonra hiçbir şey verilmez.
l • Yatmadan önce çocuğun tuvalete gitmesi sağlanır.
l • Eğer, çocuk söyleneni anlıyorsa, sabahleyin kuru bir yatak bulunduğunda ödüllendirileceği basit bir dille anlatılır.
l • Çocuk yattıktan 1, 5 saat sonra uyandırılır, altı kuruysa tuvalete götürülür ve tuvaletini yapması sağlanır. Altı ıslaksa hiçbir şey söylemeden, üstü değiştirilir ve her iki durumda da mutlaka kaydedilir.
l Eğer çocuk yattıktan 1, 5 saat sonra uyandırdığında altı ıslaksa, bir şey söylenmeden altı temizlenir ve ertesi gün 5 dakika daha erken uyandırılır.
l • Sabah yatak kuruysa, çocuk mutlaka ödüllendirilir. Eğer, yatak ıslaksa, çocuğa hiç bir şey söylenmeden çarşaflar ye çocuğun üzerindekiler değiştirilir.
l • Eğer çocuk ilk uyandırdığında altı kuruysa, sonraki 3 gün aynı saatte uyandırılarak çişini yapması sağlanır.
l • Dördüncü gün çocuk, 5 dak. daha geç uyandırılır. Bu sisteme bu şekilde devam edilerek, çocuğun gece boyunca tuvaletini kontrol edebilmesi mümkün olabilir.
l Tüm bu çalışmalar oldukça sabır ve zaman isteyen çalışmalardır.
Annelerimiz tüm bu anlatılanları sabırla uygularsa zaman içerisinde çocuğumuz tuvalet eğitimini kazanacaktır.
(alıntıdır)
